Tiêu chuẩn kép là gì? Người tiêu chuẩn kép là người như thế nào?

Trước đây, “chính trực” là một phẩm chất cao quý, được xã hội đề cao, thể hiện sự minh bạch và chính nghĩa, đồng thời phản đối lối sống hai mặt. Cụm từ “quang minh chính đại” đã ra đời để ca ngợi phẩm chất đáng quý này. Thế nhưng, lối sống “nhất nguyên” ấy ngày nay đang dần được thay thế bởi “tiêu chuẩn kép” (double standard), một kiểu hành xử đang trở nên phổ biến trên thế giới.

Vậy, tiêu chuẩn kép là gì, có ảnh hưởng ra sao và làm cách nào để loại bỏ nó trong môi trường làm việc? Hãy cùng VietnamWorks HR Insider tìm hiểu rõ hơn.

Tiêu chuẩn kép là gì?

Tiêu chuẩn kép, hay double standard, là việc áp dụng những nguyên tắc khác nhau cho những tình huống vốn dĩ tương tự nhau. Cụm từ này thường dùng để mô tả cách đối xử trong đó một nhóm được hưởng nhiều quyền tự do hơn so với nhóm khác.

Tiêu chuẩn kép xảy ra khi hai hoặc nhiều cá nhân, tổ chức, tình huống hay sự kiện tương tự lại được đối xử khác nhau, mặc dù lẽ ra chúng nên được đối xử như nhau. Nó ngụ ý rằng những điều giống nhau lại bị đánh giá theo các tiêu chuẩn khác biệt.

Việc áp dụng các tiêu chuẩn khác nhau không phải lúc nào cũng là tiêu chuẩn kép, bạn cần xem xét mức độ tương đồng và các giá trị áp dụng trong từng hoàn cảnh. Nếu có những khác biệt đáng kể, các tiêu chuẩn khác nhau có thể là hợp lý. Tuy nhiên, nếu các tình huống tương tự bị đối xử khác biệt mà không có lý do chính đáng, thì đó là tiêu chuẩn kép, thường biểu hiện sự thiên vị, bất công hoặc đạo đức giả.

Tiêu chuẩn kép là gì?

Nguồn gốc và sự phát triển của thuật ngữ “tiêu chuẩn kép” (Double Standard)

Thuật ngữ “tiêu chuẩn kép” – tiếng anh là double standard, xuất hiện vào thế kỷ XVIII, ngụ ý ban sơ được dùng để chỉ sự bất công đối với nữ giới.

Năm 1775, Thomas Paine – Triết gia và nhà hoạt động xã hội đã sử dụng cụm từ “tiêu chuẩn kép” trong một bài viết về phụ nữ được đăng trên Tạp chí Pennsylvania. Đến năm 1930, thuật ngữ này trở nên phổ biến hơn tại Mỹ, đặc biệt trong các cuộc thảo luận về bất bình đẳng giới tính.

Cụm từ tiêu chuẩn kép ngày nay ở Việt Nam cũng được dùng để nói đến bất bình đẳng, như cảnh “nhà có cỗ, đàn bà tất bật bếp núc, đàn ông ngồi nghỉ” hoặc việc nuôi dạy con cái “chỉ con gái mới được khóc, còn con trai không được rơi lệ”.

Nguyên nhân và giải thích cho lối sống “tiêu chuẩn kép”

Người ta cho rằng tiêu chuẩn kép hình thành do các lý do như bào chữa cho bản thân, để cảm xúc lấn át phán đoán hoặc bóp méo sự thật nhằm củng cố niềm tin (như thiên kiến xác nhận, thiên kiến nhận thức, định kiến). Con người thường đánh giá hành động của người khác dựa trên danh tính của người thực hiện.

Trong một nghiên cứu năm 2000, Tiến sĩ Martha Foschi kết luận rằng địa vị xã hội, gồm giới tính, sắc tộc, giai cấp kinh tế – xã hội, có thể dẫn đến tiêu chuẩn kép, khi những người có địa vị thấp hơn bị áp dụng tiêu chuẩn khắt khe hơn. Foschi cũng lưu ý rằng vẻ ngoài, đạo đức và sức khỏe tâm thần có thể là cơ sở hình thành tiêu chuẩn kép.

Nguyên nhân cho lối sống “tiêu chuẩn kép”

Người như thế nào được gọi là người tiêu chuẩn kép?

Người có tiêu chuẩn kép là người áp dụng các nguyên tắc, quy tắc khác nhau cho những tình huống hoặc cá nhân vốn tương tự nhau, tùy vào đối tượng hay hoàn cảnh cụ thể. Họ có thể dễ dàng bỏ qua, tha thứ cho bản thân hoặc cho người mình thiên vị, nhưng lại đánh giá khắt khe hoặc áp dụng tiêu chuẩn cao hơn với người khác trong cùng hoàn cảnh. Điều này dẫn đến sự thiên lệch và thiếu công bằng trong cách đối xử và phán xét người khác.

Ví dụ về tiêu chuẩn kép trong các phạm vi phổ biến

Giới tính

Việc tranh luận về ảnh hưởng của giới tính đến các phản ứng đạo đức, xã hội và pháp luật đã có từ lâu. Một số ý kiến cho rằng sự khác biệt trong đối xử với nam và nữ là do chuẩn mực xã hội, dẫn đến tiêu chuẩn kép.

Ví dụ, tiêu chuẩn kép thể hiện rõ khi hành vi tình dục của nam giới được chấp nhận hơn nữ giới (theo nghiên cứu tại Hoa Kỳ). Ngoài ra, phụ nữ thường phải đáp ứng tiêu chuẩn năng lực cao hơn nam giới trong các nhiệm vụ nhận thức.

Luật pháp

Tiêu chuẩn kép xuất hiện khi các nhóm có quyền lợi pháp lý ngang nhau nhưng lại được đại diện hoặc xét xử không đồng đều, đi ngược lại nguyên tắc bình đẳng trước pháp luật. Một thẩm phán công minh phải áp dụng tiêu chuẩn chung cho tất cả, không để bị chi phối bởi định kiến về giai cấp, dân tộc, giới tính, xu hướng tình dục, tôn giáo, tuổi tác hay bất kỳ khác biệt nào khác.

Chính trị

Tiêu chuẩn kép trong chính trị xảy ra khi các vấn đề tương tự được xử lý khác nhau, do các yếu tố như quan hệ chính trị, lợi ích hoặc định kiến cá nhân.

Điều này cũng được phản ánh trong cách mà các quốc gia hoặc nhà bình luận đánh giá các sự kiện quốc tế, tùy thuộc vào mối quan hệ của họ với các bên liên quan. Như Gerald Seymour đã viết trong cuốn “Harry’s Game” (1975): “Kẻ khủng bố đối với một người có thể là chiến binh tự do đối với người khác”.

Tiêu chuẩn kép trong tình yêu là gì?

Tiêu chuẩn kép trong tình yêu xảy ra khi một người đặt ra các tiêu chuẩn hoặc kỳ vọng khác nhau cho mình và cho đối phương khi yêu nhau. Điều này có nghĩa là họ có thể yêu cầu đối phương tuân thủ một quy tắc nào đó, nhưng lại cho phép mình linh hoạt hoặc bỏ qua quy tắc đó.

Ví dụ, họ yêu cầu đối phương trung thực trong khi yêu nhau nhưng lại không hoàn toàn nói thật mọi việc hoặc muốn đối phương luôn có mặt khi cần nhưng lại không làm điều đó cho người kia. Điều này tạo ra bất bình đẳng và có thể gây căng thẳng, mâu thuẫn nếu không được nhận thức và xử lý kịp thời.

Tiêu chuẩn kép trong tình yêu

Ví dụ về tiêu chuẩn kép trong tình yêu

Dưới đây là một số ví dụ phổ biến để giúp bạn xác định liệu mối quan hệ của mình có tồn tại tiêu chuẩn kép hay không:

Ngoại hình

Người yêu của bạn mong muốn bạn giữ dáng, tập thể dục đều đặn và ăn uống lành mạnh, thậm chí còn nhận xét về cân nặng và ngoại hình của bạn. Tuy nhiên, họ lại không tuân thủ những kỳ vọng đó cho chính mình.

Tài chính

Người yêu của bạn muốn bạn tiết kiệm, chi tiêu ít và thanh toán hóa đơn đúng hạn. Thế nhưng, họ lại tiêu xài phung phí, mua sắm không cân nhắc và đang mắc nhiều khoản nợ.

Phương thức hẹn hò và hành vi tình dục

Một nghiên cứu dựa trên dữ liệu Khảo sát đời sống xã hội cho thấy gần một nửa người tham gia mất sự tôn trọng với cả hai giới khi có quan hệ tình dục bừa bãi, nhưng nam giới vẫn có xu hướng giữ tiêu chuẩn kép truyền thống nhiều hơn nữ giới.

Tiêu chuẩn kép giới tính có thể bắt nguồn từ cách nuôi dạy. Bài báo chỉ ra rằng cha mẹ thường dễ dãi hơn với con trai trong chuyện hẹn hò và quan hệ, trong khi nghiêm khắc hơn với con gái. Họ cũng mong con trai kết hôn muộn hơn và ưu tiên sự nghiệp trước hôn nhân, góp phần tạo ra sự khác biệt giới trong hành vi xã hội.

Đối phó với các cuộc cãi vã, xung đột

Người yêu của bạn thường trách bạn không lắng nghe, nhưng lại ngắt lời và không có thời gian nghe bạn nói. Khi khó chịu, họ lựa chọn im lặng (silent treatment) và rút lui để giải quyết cơn giận, nhưng khi bạn giận, họ buộc bạn phải chia sẻ suy nghĩ ngay lập tức, dù bạn cần thời gian và không gian để xử lý cảm xúc của mình.

Tiêu chuẩn kép trong môi trường làm việc là gì?

Tiêu chuẩn kép trong môi trường làm việc là gì?

Tiêu chuẩn kép ám chỉ tình huống trong đó có hai bộ quy tắc, nguyên tắc hoặc kỳ vọng khác nhau được áp dụng cho hai nhóm người, dù họ thực hiện cùng một công việc hoặc tương tự nhau. Những yếu tố dẫn đến điều này có thể bao gồm giới tính, chủng tộc, dân tộc, tuổi tác, đặc điểm cá nhân,… Trong trường hợp này, mọi người phải tuân theo các tiêu chuẩn khác nhau dựa trên danh tính của họ thay vì hiệu suất công việc, gây ra sự bất công và phân biệt đối xử tại nơi làm việc.

Một số ví dụ điển hình về tiêu chuẩn kép tại nơi làm việc bao gồm:

• Đàn ông thường được khen ngợi vì sự quyết đoán và tự tin, trong khi phụ nữ có thể bị chỉ trích vì những hành vi tương tự, bị gắn mác là hách dịch hoặc hung hăng.
• Nhân viên lớn tuổi có thể bị coi là kém năng lực hơn và ít có cơ hội thăng tiến hơn so với các đồng nghiệp trẻ, dù họ có kinh nghiệm tương đương hoặc nhiều hơn.
• Phụ nữ thường phải ăn mặc chuyên nghiệp khi đi làm, trong khi đàn ông có thể ăn mặc giản dị hơn và ít bị đánh giá về ngoại hình.
• Những nhân viên đã làm cha, làm mẹ thường bị cho là ít tận tâm với công việc hơn, trong khi những người không có trách nhiệm này lại được coi là tận tâm và đáng tin cậy hơn.

Khám phá thêm những bài viết đặc sắc khác cùng VietnamWorks như: “kỹ năng giao tiếp”, “kỹ năng làm việc nhóm hiệu quả”, và một số mẹo vặt cuộc sống mà bạn có thể chưa biết. Bên cạnh đó, đừng bỏ lỡ những chủ đề hấp dẫn về cách tránh kiệt sức vì công việc và làm gì khi chán nản công việc hiện tại.

Tác hại của tiêu chuẩn kép ở nơi làm việc

Tiêu chuẩn kép xuất hiện khi con người thiếu nền tảng quy chiếu chuẩn mực và khả năng tư duy logic. Tính hai mặt của tiêu chuẩn kép thường rõ ràng nhất qua cách nó được thể hiện. Một số hành động có thể được ca ngợi là tuyệt vời và hoàn hảo khi do một nhóm người thực hiện, nhưng cùng hành động đó lại có thể bị xem là không thể chấp nhận và cấm kỵ nếu do nhóm khác thực hiện. Điều này vi phạm các nguyên tắc về sự công bằng khi yêu cầu những người khác nhau thực hiện cùng một nhiệm vụ với mức độ trách nhiệm khác nhau.

Tiêu chuẩn kép làm sai lệch nguyên tắc bình đẳng bằng cách áp đặt một tiêu chuẩn thiên vị lên một sự vật hay sự việc. Tư duy này có thể xuất hiện dựa trên tầng lớp, địa vị xã hội, tôn giáo, chính trị, giới tính, tuổi tác,… dẫn đến xung đột và chia rẽ trong cuộc sống. Người áp dụng tiêu chuẩn kép có thể đi ngược lại các nguyên tắc của chính họ, khiến những người xung quanh nghi ngờ về mức độ chân thành của họ.

Tính hai mặt của tiêu chuẩn kép

Cách loại bỏ tiêu chuẩn kép tại nơi làm việc

Làm thế nào để loại bỏ tiêu chuẩn kép tại nơi làm việc? Dưới đây là những giải pháp cụ thể từ HR Insider:

Vai trò của người lãnh đạo

Lãnh đạo có thể thực hiện nhiều biện pháp và quy trình để xây dựng một môi trường làm việc công bằng và hòa nhập, đảm bảo tất cả nhân viên được áp dụng các tiêu chuẩn giống nhau, có cơ hội bình đẳng để thành công và thăng tiến:

• Thiết lập số liệu hiệu suất rõ ràng: Đặt ra các tiêu chí khách quan để đánh giá hiệu suất của nhân viên, đảm bảo mọi người được đánh giá theo cùng một tiêu chuẩn.
• Thực hiện chính sách thúc đẩy sự công bằng: Xây dựng các chính sách và thủ tục nhằm thúc đẩy sự công bằng và bình đẳng, chẳng hạn như trả lương công bằng, cơ hội thăng tiến bình đẳng và các biện pháp chống phân biệt đối xử.
• Khuyến khích văn hóa lên tiếng: Tạo môi trường khuyến khích nhân viên lên tiếng khi gặp phải hoặc chứng kiến tiêu chuẩn kép. Cung cấp cơ chế báo cáo an toàn và bảo mật để đảm bảo mọi mối quan ngại được giải quyết kịp thời.
• Yêu cầu quản lý chịu trách nhiệm: Đảm bảo các quản lý thúc đẩy một nơi làm việc công bằng và hòa nhập, kết hợp các số liệu liên quan đến đa dạng và hòa nhập vào đánh giá hiệu suất của họ.
• Áp dụng hình thức khen thưởng: Khen thưởng những nhân viên xuất sắc và có thái độ làm việc tốt, khuyến khích các sáng kiến thúc đẩy đa dạng và hòa nhập tại nơi làm việc.

Làm sao để quản lý hiệu suất hiệu quả?

Vai trò của nhân viên

Nhân viên cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra sự bình đẳng tại nơi làm việc:

• Tự giáo dục về sự đa dạng và hòa nhập: Nhân viên nên chủ động tìm hiểu về sự đa dạng và hòa nhập, nhận biết và giải quyết sự thiên vị, phân biệt đối xử tại nơi làm việc.
• Lên tiếng khi thấy tiêu chuẩn kép: Nhân viên cần lên tiếng khi chứng kiến tiêu chuẩn kép hoặc sự phân biệt đối xử, trình bày mối quan ngại với quản lý, bộ phận nhân sự hoặc qua kênh báo cáo ẩn danh.
• Hỗ trợ các sáng kiến về đa dạng và hòa nhập: Tham gia vào các nhóm nguồn lực dành cho nhân viên hoặc các chương trình cố vấn cho các nhóm ít được đại diện.
• Thúc đẩy môi trường làm việc hòa nhập: Tôn trọng và đánh giá cao sự khác biệt của đồng nghiệp, lên tiếng chống lại hành vi phân biệt đối xử để tạo ra văn hóa công bằng và tôn trọng.

Tiêu chuẩn kép là gì và cách loại bỏ nó tại nơi làm việc là những vấn đề quan trọng cần được giải quyết để xây dựng một môi trường làm việc công bằng và hiệu quả. Hiểu rõ về tiêu chuẩn kép, nguyên nhân và tính hai mặt của nó sẽ giúp các tổ chức, cá nhân nhận diện và loại bỏ các yếu tố phân biệt. Bằng cách thực hiện các biện pháp phù hợp, chúng ta có thể tạo ra một môi trường làm việc mà mọi người đều được đối xử công bằng và có cơ hội phát triển ngang bằng.

Xem thêm: Nguyên nhân, tác hại và cách để cân bằng cuộc sống và công việc cực đơn giản

— HR Insider —

VietnamWorks – Website tuyển dụng trực tuyến số 1 Việt Nam